ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ

[Οι άνθρωποι], ως εξαιρετικά πολύπλοκα πλάσματα έχουμε απεγνωσμένη ανάγκη να μάθουμε [...] για το πώς το σύμπαν δημιουργεί πολυπλοκότητα, [...] και γιατί η πολυπλοκότητα σημαίνει ευπάθεια και ευθραυστότητα. Και αυτό πραγματεύεται η Μεγάλη Αφήγηση. Αλλά για να πετύχει, πρέπει να κάνεις κάτι που μπορεί, εκ πρώτης όψεως, να φαίνεται εντελώς αδύνατο.Πρέπει να μελετήσεις όλη την ιστορία του σύμπαντος. Ας το κάνουμε, λοιπόν. Ας ξεκινήσουμε γυρνώντας το χρόνο πίσω 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια στην αρχή του χρόνου.
το βίντεο της ομιλίας στο TED εδώπλήρες κείμενο της ομιλίας στα ελληνικά εδώπλήρες κείμενο της ομιλίας στα αγγλικά εδώ

4:08Γύρω μας δεν υπάρχει τίποτα. Δεν υπάρχει καν χρόνος ή χώρος. Φανταστείτε το πιο σκοτεινό, κενό πράγμα που μπορείτε και πολλαπλασιάστε το αμέτρητες φορές. Εκεί βρισκόμαστε. Και τότε ξαφνικά,μπαμ! Ένα σύμπαν εμφανίζεται, ένα ολόκληρο σύμπαν. Και έχουμε περάσει το πρώτο μας κατώφλι. Το σύμπαν είναι μικρό. Μικρότερο από ένα άτομο. Είναι απίστευτα θερμό. Περιέχει όλα όσα υπάρχουν σήμερα στο σύμπαν, οπότε μπορείτε να φανταστείτε ότι είναι έτοιμο να σκάσει. Kαι επεκτείνεται με απίστευτη ταχύτητα. Και στην αρχή είναι κάτι θολό, αλλά πολύ γρήγορα διακριτά αντικείμενα αρχίζουν να εμφανίζονται σε αυτή τη θολούρα. Εντός του πρώτου δευτερολέπτου, η ενέργεια κομματιάζεται σε διακριτές δυνάμεις όπως ο ηλεκτρομαγνητισμός και η βαρύτητα. Και η ενέργεια κάνει κάτι άλλο πολύ μαγικό, πήζει για να σχηματίσει την ύλη -- κουάρκ που θα δημιουργήσουν πρωτόνια και λεπτόνια που περιλαμβάνουν ηλεκτρόνια. Και όλα αυτά συμβαίνουν στο πρώτο δευτερόλεπτο.

5:05Τώρα προχωράμε 380.000 χρόνια μετά. Διπλάσια περίοδο δηλαδή απ' όσο ο άνθρωπος υπάρχει σε αυτόν τον πλανήτη. Και τώρα εμφανίζονται απλά άτομα υδρογόνου και ηλίου. Τώρα θέλω να σταματήσουμε για μια στιγμή, 380.000 χρόνια μετά τη γέννηση του σύμπαντος, γιατί γνωρίζουμε στην πραγματικότητα αρκετά σχετικά με το σύμπαν σε αυτό το στάδιο. Ξέρουμε πάνω απ' όλα ότι είναι εξαιρετικά απλό. Αποτελούνταν από τεράστια σύννεφα με άτομα υδρογόνου και ηλίου και δεν έχουν καμία δομή. Είναι πραγματικά ένα είδος κοσμικού χυλού. Αλλά αυτό δεν είναι εντελώς αληθές.Πρόσφατες μελέτες από δορυφόρους, όπως ο δορυφόρος WMAP, έδειξαν ότι, στην πραγματικότητα, υπάρχουν απειροελάχιστες διαφορές σε αυτό το πλαίσιο. Αυτό που βλέπετε εδώ, οι μπλε περιοχές είναι περίπου ένα χιλιοστό του βαθμού πιο κρύες από τις κόκκινες περιοχές. Αυτές είναι μικροσκοπικές διαφορές, αλλά ήταν αρκετές για το σύμπαν να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο της δημιουργίας πολυπλοκότητας.

6:04Ας δούμε πώς. Η βαρύτητα είναι πιο ισχυρή όπου υπάρχει περισσότερη μάζα. Έτσι, όπου έχετε ελαφρά πυκνότερες περιοχές, η βαρύτητα ξεκινά να συμπυκνώνει σύννεφα από άτομα υδρογόνου και ηλίου.Μπορείτε έτσι να φανταστείτε το πρώιμο σύμπαν να διασπάται σ' ένα δισεκατομμύριο σύννεφα. Και κάθε σύννεφο είναι συμπυκνωμένο, η βαρύτητα γίνεται πιο ισχυρή όσο η πυκνότητα αυξάνεται, η θερμοκρασία αρχίζει να αυξάνεται στο κέντρο κάθε σύννεφου και τότε, στο κέντρο κάθε σύννεφου, η θερμοκρασία ξεπερνά το θερμικό κατώφλι των 10 εκατομμυρίων βαθμών, αρχίζει η σύντηξη των πρωτονίων, υπάρχει μια τεράστια απελευθέρωση ενέργειας και, μπαμ! Έχουμε τα πρώτα μας αστέρια. Περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, αστέρια αρχίζουν να εμφανίζονται παντού μέσα στο σύμπαν, δισεκατομμύρια από αυτά. Και το σύμπαν είναι τώρα σημαντικά πιο ενδιαφέρον και πιο περίπλοκο.

6:59Τα άστρα θα δημιουργήσουν τις συνθήκες Χρυσομαλλούσας για τη διέλευση δύο νέων κατωφλιών. Όταν τα πολύ μεγάλα αστέρια πεθαίνουν, δημιουργούν θερμοκρασίες τόσο υψηλές που τα πρωτόνια αρχίζουν να συντήσσονται σε μία ποικιλία από εξωτικούς συνδυασμούς για να διαμορφώσουν όλα τα στοιχεία του περιοδικού πίνακα. Εάν, όπως εγώ, φοράτε ένα χρυσό δαχτυλίδι, σφυρηλατήθηκε σε μια έκρηξη σουπερνόβα. Έτσι τώρα το σύμπαν είναι πιο περίπλοκο χημικά. Και σε ένα χημικά πιο πολύπλοκο σύμπαν, είναι δυνατό να γίνουν περισσότερα πράγματα. Και αυτό που ξεκινάει να συμβαίνει είναι πως, γύρω από νεαρούς ήλιους, νεαρά αστέρια, όλα αυτά τα στοιχεία συνδυάζονται, ανακατεύονται, η ενέργεια του άστρου τα στριφογυρίζει, σχηματίζουν σωματίδια, σχηματίζουν νιφάδες χιονιού, σχηματίζουν μικρά μόρια σκόνης, βράχια, αστεροειδείς, και τελικά, σχηματίζουν πλανήτες και φεγγάρια. Και έτσι δημιουργήθηκε το ηλιακό μας σύστημα, τεσσεράμισι δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Βραχώδεις πλανήτες όπως η Γη μας, είναι σημαντικά πιο περίπλοκοι απ' ότι τα άστρα, επειδή περιέχουν μια πολύ μεγαλύτερη ποικιλία υλικών. Έτσι έχουμε περάσει το τέταρτο κατώφλι πολυπλοκότητας.

8:08Τώρα, τα πράγματα δυσκολεύουν. Το επόμενο στάδιο εισάγει οντότητες που είναι σημαντικά πιο εύθραυστες, σημαντικά πιο ευάλωτες, αλλά είναι επίσης σημαντικά πιο δημιουργικές και πολύ περισσότερο ικανές να παράξουν επιπλέον πολυπλοκότητα. Μιλάω, φυσικά, για τους ζωντανούς οργανισμούς. Οι ζωντανοί οργανισμοί δημιουργούνται από τη χημεία. Είμαστε τεράστια πακέτα από χημικές ουσίες. Η χημεία κυριαρχείται από την ηλεκτρομαγνητική δύναμη. Αυτή λειτουργεί σε ακόμα μικρότερες κλίμακες από τη βαρύτητα, πράγμα που εξηγεί γιατί εσείς και εγώ είμαστε μικρότεροι από τα άστρα ή τους πλανήτες. Τώρα, ποιες είναι οι ιδανικές συνθήκες για τη χημεία; Ποιες είναι οι συνθήκες Χρυσομαλλούσας; Λοιπόν, πρώτα χρειάζεται ενέργεια, αλλά όχι πάρα πολύ. Στο κέντρο ενός άστρου, υπάρχει τόση πολύ ενέργεια, που όποια άτομα συνδυάζονται θα διαλυθούν ξανά. Αλλά όχι και πολύ λίγη.Στο διαγαλαξιακό διάστημα, υπάρχει τόσο λίγη ενέργεια που τα άτομα δεν μπορούν να συνδυαστούν.Αυτό που χρειάζεστε είναι ακριβώς η σωστή ποσότητα και οι πλανήτες, αποδεικνύεται, την έχουν, γιατί είναι κοντά στα άστρα, αλλά όχι πολύ κοντά.

9:11Χρειάζεστε επίσης μεγάλη ποικιλία από χημικά στοιχεία, και θα πρέπει να έχετε υγρά όπως νερό. Γιατί;Στα αέρια, τα άτομα κινούνται τόσο γρήγορα που δεν μπορούν να ενωθούν. Στα στερεά, τα άτομα έχουν δεσμούς μεταξύ τους, δεν μπορούν να κινηθούν. Στα υγρά, μπορούν να ταξιδεύουν και να αγκαλιάζονταικαι να ενώνονται σχηματίζοντας μόρια. Τώρα, πού βρίσκουμε τέτοιες ιδανικές συνθήκες; Οι πλανήτες είναι εξαιρετικοί, και η πρώιμη Γη ήταν σχεδόν τέλεια. Είχε ακριβώς τη σωστή απόσταση από το άστρο της ώστε να περιέχει τεράστιους ωκεανούς με ανοιχτό νερό. Και βαθιά κάτω από αυτούς τους ωκεανούς σε ρήγματα του φλοιού της Γης, έχουμε ζέστη που αναδύεται από το εσωτερικό της Γης, και μεγάλη ποικιλία στοιχείων. Σε αυτές τις βαθιές υποθαλάσσιες πηγές, άρχισαν εκπληκτικές χημικές αντιδράσειςκαι τα άτομα ενώθηκαν σε όλων των ειδών τους εξωτικούς συνδυασμούς.

10:08Αλλά φυσικά, η ζωή είναι κάτι περισσότερο από απλή εξωτική χημεία. Πώς σταθεροποιείς αυτά τα τεράστια μόρια που μοιάζουν βιώσιμα; Εδώ λοιπόν η ζωή εισάγει ένα εντελώς καινούργιο κόλπο. Δεν σταθεροποιείς το μεμονωμένο άτομο, σταθεροποιείς το πρότυπο, αυτό που μεταφέρει την πληροφορίακαι του επιτρέπεις να αντιγράψει τον εαυτό του. Και το DNA, φυσικά, είναι το πανέμορφο μόριο που περιέχει αυτή την πληροφορία. Όλοι γνωρίζετε τη διπλή έλικα του DNA. Κάθε σκαλοπάτι περιέχει πληροφορίες. Το DNA λοιπόν περιέχει πληροφορίες για το πώς να δημιουργήσει ζωντανούς οργανισμούς. Και το DNA αντιγράφει τον εαυτό του. Αντιγράφει τον εαυτό του και σκορπίζει τα πρότυπα στον ωκεανό. Έτσι, η πληροφορία διαδίδεται. Παρατηρήστε ότι η πληροφορία έχει γίνει μέρος της ιστορίας μας. 

Η πραγματική ομορφιά του DNA όμως, είναι οι ατέλειές του. Καθώς αντιγράφει τον εαυτό του, μια φορά κάθε δισεκατομμύριο σκαλοπάτια τείνει να κάνει ένα σφάλμα. Και αυτό σημαίνει πως το DNA ουσιαστικά μαθαίνει. Συγκεντρώνει νέους τρόπους να δημιουργεί ζωντανούς οργανισμούς γιατί κάποια από αυτά τα σφάλματα είναι αποτελεσματικά. Έτσι, το DNA μαθαίνει και χτίζει μεγαλύτερη ποικιλία και πολυπλοκότητα. Και το βλέπουμε αυτό να συμβαίνει τα τελευταία 4 δισεκατομμύρια χρόνια.

11:26Για το μεγαλύτερο μέρος αυτού του διαστήματος στη Γη, οι ζωντανοί οργανισμοί είναι σχετικά απλοί --μονοκύτταροι. Αλλά είχαν μεγάλη ποικιλία, και, εσωτερικά, μεγάλη πολυπλοκότητα. Τότε, μεταξύ 600 και 800 εκατομμυρίων χρόνων πριν, εμφανίζονται πολυκύτταροι οργανισμοί. Έχουμε τους μύκητες, έχουμε τα ψάρια, έχουμε τα φυτά, έχουμε τα αμφίβια, έχουμε τα ερπετά και μετά, φυσικά, έχουμε τους δεινόσαυρους. Και περιστασιακά, υπάρχουν και καταστροφές. 65 εκατομμύρια χρόνια πριν, ένας αστεροειδής χτύπησε τη Γη κοντά στη χερσόνησο Γιουκατάν, δημιουργώντας συνθήκες αντίστοιχες με αυτές ενός πυρηνικού πολέμου και οι δεινόσαυροι αφανίστηκαν. Δυσάρεστα νέα για τους δεινόσαυρουςαλλά σπουδαία νέα για τα θηλαστικά-προγόνους μας, που άκμασαν στο κενό που άφησαν οι δεινόσαυροι. Και εμείς οι άνθρωποι είμαστε μέρος αυτού του δημιουργικού εξελικτικού παλμού που ξεκίνησε 65 εκατομμύρια χρόνια πριν με την πρόσκρουση ενός αστεροειδούς.

12:29Ο άνθρωπος εμφανίστηκε περίπου 200.000 χρόνια πριν. Και πιστεύω ότι μετράμε ως ένα κατώφλι σε αυτή τη σπουδαία ιστορία. Θα σας εξηγήσω γιατί. Ξέρουμε ότι το DNA μαθαίνει κατά κάποιο τρόπο,συγκεντρώνει πληροφορίες. Αλλά, είναι τόσο αργό. Το DNA συγκεντρώνει πληροφορίες από τυχαία λάθη, μερικά από τα οποία απλά τυγχάνει να πετύχουν. Αλλά το DNA είχε δημιουργήσει ένα ταχύτερο τρόπο εκμάθησης: παρήγαγε οργανισμούς με εγκέφαλο, και αυτοί οι οργανισμοί μπορούν να μάθουν σε πραγματικό χρόνο. Μαζεύουν πληροφορίες, μαθαίνουν. Το λυπηρό είναι, όταν πεθαίνουν, οι πληροφορίες πεθαίνουν μαζί τους. Αυτό που διαφοροποιεί τον άνθρωπο είναι η ανθρώπινη ομιλία.Είμαστε ευλογημένοι με μία γλώσσα, ένα σύστημα επικοινωνίας, τόσο ισχυρό και τόσο ακριβές ώστε μπορούμε να μοιραστούμε αυτά που έχουμε μάθει με τόση ακρίβεια που συγκεντρώνονται στη συλλογική μνήμη. Και αυτό σημαίνει ότι επιβιώνει πέρα από τα άτομα που έμαθαν την πληροφορία, και συγκεντρώνεται από γενιά σε γενιά. Γι' αυτό, σαν είδος, είμαστε τόσο δημιουργικοί και τόσο ισχυροί και γι' αυτό έχουμε ιστορία. Φαίνεται ότι είμαστε το μόνο είδος εδώ και 4 δισεκατομμύρια χρόνια που έχει αυτό το χάρισμα.

13:43Ονομάζω αυτή την ικανότητα συλλογική μάθηση. Αυτή μας κάνει διαφορετικούς. Τη βλέπουμε εν δράσειστα πρώιμα στάδια της ανθρώπινης ιστορίας. Εξελιχθήκαμε ως είδος στις σαβάννες της Αφρικής, αλλά μετά βλέπουμε ανθρώπους να μεταναστεύουν σε νέα περιβάλλοντα, σε ερήμους, σε ζούγκλες, στην παγωμένη τούντρα της Σιβηρίας -- σκληρά, πολύ σκληρά περιβάλλοντα -- στην Αμερική, στην Αυστραλασία. Κάθε μετακίνηση σήμαινε εκμάθηση -- εκμάθηση νέων τρόπων εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος, νέων τρόπων αντιμετώπισης του περιβάλλοντος χώρου.

14:15Τότε, 10.000 χρόνια πριν, εκμεταλλευόμενοι μία απότομη αλλαγή του παγκόσμιου κλίματος με το τέλος της τελευταίας περιόδου των παγετώνων, ο άνθρωπος έμαθε να καλλιεργεί. Η γεωργία ήταν ένα χρυσωρυχείο ενέργειας. Με την εκμετάλλευση αυτής της ενέργειας, ο ανθρώπινος πληθυσμός πολλαπλασιάστηκε. Οι ανθρώπινες κοινωνίες μεγάλωσαν, πύκνωσαν, έγιναν περισσότερο διασυνδεδεμένες. Και τότε, περίπου 500 χρόνια πριν, οι άνθρωποι ξεκίνησαν να διασυνδέονται παγκοσμίως μέσω της ναυτιλίας, των σιδηροδρόμων, του τηλέγραφου, του διαδικτύου, ώσπου πλέον μοιάζουμε να σχηματίζουμε ένα κοινό παγκόσμιο εγκέφαλο από σχεδόν επτά δισεκατομμύρια μεμονωμένα άτομα. Και αυτός ο εγκέφαλος μαθαίνει με ταχύτητα φωτός. Και τα τελευταία 200 χρόνια, συνέβη κάτι ακόμα: πέσαμε πάνω σ' ένα άλλο χρυσωρυχείο ενέργειας, τα ορυκτά καύσιμα. Έτσι, ορυκτά καύσιμα και συλλογική εκμάθηση μαζί εξηγούν τη συγκλονιστική πολυπλοκότητα που βλέπουμε γύρω μας.

15:12

Ερχόμαστε, λοιπόν, εδώ πίσω στο συνεδριακό κέντρο. Πήγαμε ένα ταξίδι, μετ' επιστροφής, 13,7 δισεκατομμυρίων χρόνων. Ελπίζω να συμφωνείτε ότι αυτή είναι μια συγκλονιστική ιστορία. Και είναι μια ιστορία στην οποία ο άνθρωπος παίζει έναν εκπληκτικό και δημιουργικό ρόλο. Αλλά περιέχει επίσης και προειδοποιήσεις. Η συλλογική μάθηση είναι μία πολύ, πολύ ισχυρή δύναμη, και δεν είναι ξεκάθαρο πως εμείς οι άνθρωποι την ελέγχουμε. Θυμάμαι πολύ έντονα ως παιδί που μεγάλωσε στην Αγγλία την πυραυλική κρίση στην Κούβα. Για μερικές ημέρες, ολόκληρη η βιόσφαιρα φαινόταν να είναι στα πρόθυρα της καταστροφής. Και τα ίδια όπλα είναι ακόμα εδώ και είναι ακόμα οπλισμένα. Εάν αποφύγουμε αυτή την παγίδα, μας περιμένουν και άλλες. Καταναλώνουμε ορυκτά καύσιμα με τέτοιο ρυθμό που μοιάζουμε να υπονομεύουμε τις συνθήκες Χρυσομαλλούσας που επέτρεψαν στους ανθρώπινους πολιτισμούς να ανθίσουν τα τελευταία 10.000 χρόνια. Αυτό που μπορεί να κάνει η Μεγάλη Αφήγηση είναι να μας δείξει τη φύση της πολυπλοκότητας και της ευθραυστότητάς μας και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουμε, αλλά μπορεί επίσης να μας δείξει τη δύναμή μας με τη συλλογική μάθηση.

16:28