Ιδεολογία και πολιτικοί (του WeathermanTom)

Η ιδεολογία είναι μια δύσκολη αλλά ευρέως χρησιμοποιούμενη έννοια στις κοινωνικές επιστήμες, και επίσης μια έννοια με ατελείωτες ερμηνείες και παρα-ερμηνείες σε ακαδημαϊκές αλλά και σε καθημερινές συνομιλίες. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε την ιδεολογία ως μια "άποψη για τον κόσμο", μια συνολική αντίληψη που έχει κάποιος σχετικά με το τι αποτελεί τον κόσμο και ειδικά την κοινωνία, και πως αυτή λειτουργεί. Μια ιδεολογία είναι ένα πλήρες και αύταρκες σετ συμπεριφορών, ηθικών θεωρήσεων, εμπειρικών πεποιθήσεων και ενίοτε συμπερασμάτων λογικών διαλόγων. Ωστόσο, οι ιδεολογίες, που μας λένε τι θέλουμε ή τι θα έπρεπε να θέλουμε και πως να το πετύχουμε, εμφανίζονται συχνά σε μεγάλο βαθμό σχετικές και ακόμα και πλήρως υποκειμενικές (Penguin Dictionary of Politics).

Ο ιδεολόγος έχει ισχυρές πεποιθήσεις πάνω στην πλειονότητα των θεμάτων που απασχολούν μια κοινωνία σήμερα. Είτε πρόκειται για αυτοδημιούργητο ιδεολόγο, είτε για προσκείμενο σε κάποια ιδεολογία που πρεσβεύει κάποιο πολιτικό κόμμα, θρησκεία ή και ομάδα, οι θέσεις και οι πεποιθήσεις του είναι κατά κανόνα πάγιες. Αυτό ενδέχεται να σηματοδοτεί μια σχετική ακαμψία της σκέψης, δεν είναι όμως απαραίτητα κακό. Εξάλλου, πολλοί είναι οι άνθρωποι που νιώθουν την ανάγκη να έχουν στη ζωή τους ένα σταθερό σημείο αναφοράς. Ούτε φυσικά όμως είναι και απαραίτητα καλό. Είναι αυτό που είναι.

Ο ιδεολόγος, τείνει να αντιμετωπίζει τους πάντες γύρω του ως ιδεολόγους, πέρα από τους ξεπουλημένους και τους διεφθαρμένους. Η ιδέα πως κάποιος μπορεί πραγματικά και ειλικρινά να έχει μια μετριοπαθή θέση σε ένα ζήτημα, μια φιλελεύθερη θέση σε κάποιο άλλο και μια συντηρητική θέση σε ένα τρίτο, είναι κάτι που για τον ιδεολόγο δε φαίνεται λογικό ή μπορεί να είναι και αδιανόητο. Ισχύει δηλαδή κατά μια έννοια το "κρίνουμε εξ'ιδίων τα αλλότρια".

Ο ιδεολόγος, σε μεγάλο βαθμό τείνει να θεωρεί τις δικές του πεποιθήσεις ως τις μόνες σωστές. Από την άλλη όμως όλοι το πιστεύουμε αυτό, απλώς η ιδεολογία επιτρέπει στους ανθρώπους μια σχετικά εύκολη διαμόρφωση θέσης σχεδόν σε όλα τα ζητήματα. Ο μη-ιδεολόγος (ας τον πούμε αχταρμαδιστής) τείνει να έχει ισχυρές θέσεις μόνο για κάποια από την πλειάδα των τρεχόντων ζητημάτων. Θα έλεγα μάλιστα ότι έχει ισχυρές θέσεις κυρίως για θέματα που τον αφορούν άμεσα ή για τα οποία έχει βιωματική γνώση.

Προσωπικά μου αρέσουν οι ιδεολογίες. Κάποιες τις έχω μελετήσει και στο Πανεπιστήμιο και είναι ωραία διαδικασία να διαλέγεις πλευρές, σου δίνει την αίσθηση ότι έχεις κατακτήσει κάποιο από τα πολλά νοήματα της ζωής και σε κάνει να νιώθεις πως επιτέλους βλέπεις κάτι καθαρά στον κόσμο αυτόν. Στην πορεία ίσως αλλάξεις βέβαια άποψη για κάποια ζητήματα, αλλά είναι και αυτό μέρος της εξέλιξης του ανθρώπινου νου ή μπορεί να είναι θέμα συγκυρίας. Ίσως πάλι να μην αλλάξεις ποτέ πεποιθήσεις. Όλα παίζουν.

Κατά τα φαινόμενα και συνεπώς, η ιδεολογία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαφοροποίηση των πολιτών και των πολιτικών επιλογών τους καθώς και στη διαμόρφωση πολιτικών θέσεων και στο σχηματισμό των πολιτικών/κομματικών σχηματισμών.

Ιδεολογία και πολιτική - ή καλύτερα ιδεολογία και πολιτικοί - όμως είναι δύο όροι που έχουν μεταξύ τους μια σχέση αγάπης και μίσους. Κάτι σαν το αυγό και την κότα, πολλές φορές με κάνουν να αναρωτιέμαι ποιο προϋπήρξε ποιου. Υποθέτω πρώτα προέκυψε η ανάγκη για τη δημιουργία δομών οργάνωσης μέσα στις (πρώτες) κοινωνίες και έπειτα ήλθαν οι ιδεολογικές πινελιές για το πως αυτή η ανάγκη θα εξυπηρετηθεί καλύτερα. Ενδεχομένως να ισχύει και το αντίστροφο, όμως αυτό είχε αρχικά αποτελέσει απλώς μια εισαγωγή στη σκέψη μου.

Τι εννοώ όταν λέω "σχέση αγάπης-μίσους": πως ενώ η ιδεολογία φαίνεται να παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής και ιδιαίτερα σε προεκλογικές περιόδους, μετεκλογικά παρατηρούμε μια παρέκκλιση, σχεδόν κατά κανόνα, της εφαρμοσμένης πολιτικής από την ιδεολογία που θεωρητικά και αρχικά την είχε διαμορφώσει. Αυτό μπορεί να αιτιολογηθεί - και σε μεγάλο βαθμό αιτιολογείται από τους νικητές των εκλογών - με την επίκληση της "παραλαβής καμένης γης". Παραλαβή καμένης γης σημαίνει ότι παραλαμβάνουμε μια κακή κατάσταση που η προηγούμενη διοίκηση δημιούργησε και ενώ θέλουμε να είμαστε πιστοί στην ιδεολογία μας, οι κακοί προηγούμενοί μας δε μας το επιτρέπουν, γιατί πρέπει να συμμαζέψουμε τα σπασμένα τους. Έτσι οι πολιτικοί και η πολιτική αποστασιοποιούνται ο ένας από τον άλλο.

Τέτοιες περιπτώσεις είναι γεγονός πως υπάρχουν, ιδιαίτερα στη χώρα μας - και σε πολλές άλλες φυσικά. Αυτές (οι καμένες γαίες) είναι που ωθούν τους πολιτικούς στο να δρουν και να παίρνουν αποφάσεις βασισμένοι όχι στην ιδεολογία που τους έβαλε στην εξουσία, αλλά στα δεδομένα της νεο-αναληφθείσας θέσης εξουσίας. Έτσι προκύπτει η παρέκκλιση από τη "γραμμή" της ιδεολογίας και η υιοθέτηση στάσεων άλλων από αυτές που χαρακτηρίζουν τους ιδεολόγους-υποστηρικτές, οι οποίοι με τη σειρά τους νιώθουν προδομένοι και κατά συνέπεια απογοητευμένοι.

Αν το καλοσκεφτεί κανείς μοιάζει με φαύλο κύκλο και, κακά τα ψέματα, είναι. Δηλαδή, η παραλαβή καμένης γης οδηγεί σε πολιτικές επιλογές διαχείρισης της καμένης γης (συμμαζευτική πολιτική) με αποτέλεσμα αυτοί που είναι στην εξουσία να ασχολούνται με την καμένη γη και να παραμερίζουν ή να κάνουν εκπτώσεις στην ιδεολογία τους για μην είναι άλλο η γη καμένη. Έτσι μένουν πίσω σε άλλα ζητήματα, η καμένη γη τους τραβάει πίσω δηλαδή, και η επόμενη από αυτούς διοίκηση θα πρέπει να ασχοληθεί με τη νέα καμένη γη που θα έχουν αφήσει οι προηγούμενοι. Μια ματιά να ρίξει κανείς στις αιτιολογίες που συμβαίνουν ή δε συμβαίνουν κάποια πράγματα στην πολιτική σκηνή, σίγουρα θα σκοντάψει πάνω στην πιπίλα "λόγω της μεταβατικής περιόδου των αυτοδιοικητικών εκλογών" ή στην "τρόικα".

Και με τα μαστόρια έτσι δε γίνεται; Όλοι κατηγορούν τον προηγούμενο μάστορα ότι κάτι δεν είδε, κάτι δεν πρόσεξε ή ότι έκανε πολύ κακή δουλειά. Το αστείο, βέβαια, είναι ότι δεν πρόκειται για ψέματα ούτε στην περίπτωση της πολιτικής αλλά ούτε και στην περίπτωση των μαστόρων.

Δεν είμαι εδώ για να μιλήσω για το τέλος της ιδεολογίας ή της ιστορίας ως άλλος Φράνσις Φουκουγιάμα, απλώς κάνω μια παρατήρηση πάνω σε ένα θέμα που μου δημιουργεί σκέψεις και αμφιβολίες. Ούτε φυσικά θεωρώ πως οι ιδεολογίες είναι τοξικές ή άχρηστες. Στο κάτω-κάτω κι εγώ έχω τη δική μου ιδεολογία, ή μάλλον έχω μια μείξη ιδεολογιών την οποία κάθε τόσο εμπλουτίζω ή ανανεώνω, αφού δε με καλύπτει κάποια σε όλους τους τομείς από μόνη της.

Η ουσία είναι ότι άλλο πράγμα είναι η ιδεολογία στην πολιτική και άλλο οι πολιτικοί στην πολιτική. Η πολιτική έχει να κάνει με την ιδεολογία ενώ οι πολιτικοί με τις παρατάξεις τους.

Με τι σθένος λοιπόν να υπερασπιστεί κανείς τις αριστερές, δεξιές, κεντρώες πεποιθήσεις του και τα αμέτρητα παρακλάδια τους όταν γνωρίζει (ή όταν ανακαλύπτει) ότι η τάδε ή δείνα πολιτική του επιλογή - δηλαδή κάποιο κόμμα - στην ουσία απλώς επικαλείται και προφασίζεται μια ιδεολογία για να "σφετεριστεί" την εξουσία αφού έτσι κι αλλιώς όταν ανέβει εκεί θα πράξει ανάλογα με τα δεδομένα που θα παραλάβει; Άντε και σε κάποια ζητήματα θα δείξει το διαφορετικό της πρόσωπο, οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε αυτό. Βέβαια, στην Ελλάδα 2-3 είναι οι "ιδεολογικές" παρατάξεις που έχουμε δει επί το έργον, και κάποιες παραλλαγές πάνω σε αυτές. Δεν έχουμε πλήρη εικόνα για το πως θα λειτουργούσε για παράδειγμα το ΚΚΕ ή οι Οικολόγοι ή οποιοσδήποτε άλλος. Από το 1981 όμως, βλέπουμε το ίδιο έργο. Πόσο είναι; 33 χρόνια; Εγώ τα δικά μου συμπεράσματα τα έχω βγάλει - και συνεχίζω να μαθαίνω και να συμπεραίνω. Εσείς; Είσαστε τόσο σίγουροι για αυτούς που πρεσβεύουν αυτά που πιστεύετε και υποστηρίζετε; Είσαστε τόσο σίγουροι ότι αυτά που προασπίζεστε τους καθοδηγούν και σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και της πολιτικής που ασκούν; Εγώ όχι.