Ταμπελάκηδες, Φιλελέδες και Νεοφιλελέδες - γιατί διαθέτουμε και χιούμορ (του WeathermanTom)

Είμαστε ταμπελάκηδες, τι να κάνουμε, μας αρέσουν οι ταμπέλες. Μας βοηθούν να τοποθετούμε σε ένα πλαίσιο γενικά αποδεκτών και κατανοητών προσδιορισμών ανθρώπους, ομάδες ανθρώπων, ιδέες, μουσική, τέχνη και πολλά άλλα. Καλό όμως είναι ενημερώνουμε τη βάση δεδομένων μας που και που για να μη λέμε και να μη λέω, κυρίως εγώ, ανακρίβειες. Επειδή γενικά το τσουβάλιασμα είναι κατακριτέο από όλους, αν και είναι πολύ βολικό στη διαμόρφωση κριτικών επιθέσεων σε ιδεολογικά συστήματα, είναι ωφέλιμο να ενημερωνόμαστε για κάποια πράγματα. Όσο αυθαίρετο είναι να αποκαλεί κάποιος αριστερό, δεξιό, κεντρώο το ΠΑΣΟΚ ή λαϊκίζουσα και ακροδεξιά τη ΝΔ, συντηρητικό το ΚΚΕ και αντιδραστικό το ΣΥΡΙΖΑ και εν γένει κακό το συνδικαλισμό, άλλο τόσο αυθαίρετο είναι να αποκαλείται ο φιλελεύθερος νεοφιλελεύθερος. Το πρόβλημα γενικά δεν είναι το ποια ιδεολογία είναι η καλύτερη, η επικρατέστερη ή η αποτελεσματικότερη, αλλά το αν ο άνθρωπος μπορεί να αποτρέψει την ασυδοσία και την αυθαιρεσία του να εκμεταλλευτεί καταστάσεις για προσωπικό του όφελος. Το πρόβλημα είναι ο άνθρωπος λοιπόν (άλλο τσουβάλιασμα πάλι...)

Εδώ θα εξετάσω εν συντομία τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ ενός φιλελεύθερου και ενός νεοφιλελεύθερου, γιατί δεν πρόκειται για το ίδιο πράγμα. Βέβαια, για τους περισσότερους που ανήκουν είτε πρόσκεινται σε κάποια σαφώς εδραιωμένη ιδεολογία αλλά και για τον περισσότερο κόσμο, οι δύο αυτοί όροι είναι ένα και το αυτό.

Ίσως θα ήταν φρόνιμο να ξεκαθαρίσω από την αρχή ότι σε κάθε χώρα και σε κάθε δεδομένη εποχή, οι ταμπέλες που προσδίδονται στο τάδε ή στο δείνα πολιτικό σύστημα ιδεών ανταποκρίνονται σε διαφορετικά πράγματα. Έτσι, για παράδειγμα στην Αμερική ένας Φιλελεύθερος θεωρείται ότι ανήκει στον χώρο της Αριστεράς, ή στην Αγγλία οι Συντηρητικοί (οι Tories) είναι πραγματικά hardcore (σκληροπυρηνικοί) συντηρητικοί, ή οι Χριστιανοδημοκράτες στη Γερμανία ενδέχεται να είναι ό,τι είναι και για την Ελλάδα το ΛΑΟΣ ή οι Αν.Ελ. (χωρίς να υπονοώ ότι τα δυο τελευταία είναι το ίδιο πράγμα). Άλλο πράγμα είναι η Αριστερά στην Τουρκία, ή στη Ρωσία και άλλο στην Ελλάδα. Εδώ λοιπόν θα αναφερθώ σε αυτό που στην Ελλάδα θεωρούμε Φιλελεύθερο και Νεοφιλελεύθερο.

Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ (ο φιλελές, ο φιλεlet-it-be)

Ο φιλελεύθερος στηρίζει τη φιλοσοφία του κυρίως στην ελευθερία του ατόμου να κινείται και να δραστηριοποιείται μέσα σε μια κοινωνία.

Αγαπάει την ελευθερία του Τύπου (δηλαδή δεν υπάγεται σε λογοκρισία), της ατομικής έκφρασης (μπορώ να λέω, να γράφω, να φοράω ό,τι θέλω όπου θέλω, όποτε θέλω, να μπορώ ελεύθερα να είμαι ομοφυλόφιλος ή ετεροφυλόφιλος), τα πολιτικά δικαιώματα (τα δικαιώματά μου ως πολίτης, δικαίωμα στην εκπαίδευση, την περίθαλψη κλπ), την ανεξιθρησκεία (να πιστεύω όπου θέλω, να μη με υποχρεώνει κανείς να κάνω θρησκευτικό γάμο, όρκο ή βάφτιση και να μην περιθωριοποιούμαι για αυτό κλπ), την απαγκιστρωμένη από τον κρατικό παρεμβατισμό εμπορική δραστηριότητα (να μην πληρώνω υπέρογκα ποσά σε υποχρεωτικές ασφαλιστικές εισφορές άσχετα από την εμπορική μου επιτυχία ή αποτυχία, και να ξέρω πως θα φορολογούμαι, να μην μπλέκομαι σε δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές διαδικασίες), αν και θεωρεί πως το κράτος εξουσιοδοτείται να παρέμβει υπέρ του κοινωνικού συνόλου καταπολεμώντας τις ανισότητες με αναδιανομή των πόρων ώστε να εξασφαλίζονται οι ίσες ευκαιρίες και για τους μειονεκτούντες. Αναγνωρίζει το δικαίωμα στην ιδιοκτησία (μπορώ να κληρονομώ ή να έχω κινητή και ακίνητη περιουσία χωρίς να πρέπει να πληρώνω για αυτά - ειδικά αν δεν έχω την οικονομική δυνατότητα και απλώς μου παραχωρήθηκαν καθώς και μπορούν να μου ανήκουν τα μέσα παραγωγής), επιθυμεί το διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους (να μην έχει λόγο η εκκλησία σε θέματα που δεν είναι πνευματικής και θρησκευτικής φύσης).

Παρά τη σύγχυση που δημιουργείται στον 21ο αιώνα περί φιλελευθερισμού και συντηρητισμού, στην πραγματικότητα είναι δύο διαφορετικά πράγματα.

Πρόκειται για ένα τεράστιο κεφάλαιο με ρίζες βαθιές όσο και ο νεότερος παγκόσμιος πολιτισμός, με εκφάνσεις που εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου. Φιλελεύθερος ήταν και ο Διαφωτισμός, όπως και η Γαλλική Επανάσταση. Ο Φιλελευθερισμός είναι κατά βάση ένας κοινωνικός χαρακτηρισμός, αν και γενικότερα του έχει προσδοθεί μια έντονα πολιτική χροιά, συνδεδεμένη κυρίως - και εσφαλμένα - με την οικονομική δραστηριότητα του ατόμου και άλλες συντηρητικές (ας πούμε "δεξιές") πολιτικές. Επειδή όμως το τι είναι ελευθερία είναι κάτι το υποκειμενικό και κάτι που κυμαίνεται από εποχή σε εποχή, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ο φιλελευθερισμός δεν είναι σαφές σύστημα ιδεών και ότι μιλάμε για έναν πολιτικό αχταρμά. Ίσως.

Στην ουσία, ο φιλελευθερισμός είναι μια φιλοσοφία για την έννοια της ανθρωπότητας και της κοινωνίας. Ο πολιτικός φιλόσοφος Τζον Γκρέι (που από Θατσερικός το γύρισε στον αντικαπιταλισμό) προσδιόρισε τα κοινά στοιχεία (αφού πρόκειται για μια ευρεία κοινωνικοπολιτική θεώρηση) στη φιλελεύθερη σκέψη ως: το ατομικιστικό, το εξισωτικό, το προοδευτικό και το παγκόσμιο.

Και καλά μια ψαγμένη ατάκα απο Σαρτρ...

• Το ατομικιστικό στοιχείο υποστηρίζει την ηθική υπεροχή του ανθρώπου απέναντι στις πιέσεις του κοινωνικού κολεκτιβισμού (δηλαδή να μη χρειάζεται να στερούμαι κάποιο ατομικό μου δικαίωμα γιατί το επιτάσσει το κοινωνικό σύνολο).
• Το εξισωτικό στοιχείο αποδίδει την ίδια ηθική αξία και το ίδιο καθεστώς σε όλα τα άτομα.
• Το προοδευτικό στοιχείο ισχυρίζεται ότι οι διαδοχικές γενεές μπορούν να βελτιώσουν τις κοινωνικοπολιτικές ρυθμίσεις τους (κατά κάποιον τρόπο δηλαδή μπορούν να προσαρμόζονται στις εκάστοτε κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες).
• Το παγκόσμιο στοιχείο επιβεβαιώνει την ηθική ενότητα του ανθρώπινου είδους και περιθωριοποιεί τις τοπικές πολιτισμικές διαφορές (είμαστε όλοι άνθρωποι ασχέτως φύλου, εθνικότητας κλπ).

Για να οριστικοποιήσουμε το ταμπέλωμα και να τελειώνουμε, ας πούμε ότι ο φιλελεύθερος είναι ένας μεταμοντέρνος ατομιστής, με την ανθρωπιστική έννοια του όρου, δηλαδή που παρατηρεί και προσαρμόζεται στην πραγματικότητα της κοινωνίας και θέλει την πρόταξη του ατόμου έναντι του κοινωνικού κολεκτιβισμού, όπως προάγει τον ανθρωπισμό ο υπαρξισμός του Σαρτρ. Δεν είναι οικονομικό σύστημα, ωστόσο μέσα από την κοινωνική ελευθερία που προάγει δίνει κατευθυντήριες γραμμές για την οργάνωση της οικονομίας.

Ό,τι δεν απαγορεύεται, επιτρέπεται. Μπορεί αυτό να οδηγήσει σε κοινωνικές αδικίες; Σαφώς και μπορεί, όπως και σε κάθε σύστημα στο οποίο μπορεί να ανθίσει και να εκμεταλλευτεί/καπηλευθεί η ανθρώπινη ασυδοσία και αυθαιρεσία. Ωστόσο, ο πυρήνας του Φιλελευθερισμού είναι η δικαιοσύνη.

Ένα καλό σημείο για να το δείτε και πιο αναλυτικά είναι η Βικιπαίδεια στα κεφάλαια Φιλελευθερισμός και Κλασικός Φιλελευθερισμός.

Ο ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ (ο παρτάκιας)
Για τον τύπο αυτόν, όλα ξεκινούν από την οικονομία. Το Α και το Ω της ανάπτυξης μιας χώρας είναι η οικονομική ευμάρεια, όχι απαραίτητα του συνόλου βέβαια. Αρκείται και στην ευμάρεια των ελάχιστων που θα μπορέσουν με την οικονομική τους δύναμη να διαμορφώσουν την πολιτική και οικονομική σκηνή της χώρας. Με άλλα λόγια θέλει οι κοινωνικές συνθήκες να ορίζονται και να προσδιορίζονται από την οικονομική δραστηριότητα.

Για να μπορέσει να επιτευχθεί αυτό πρέπει να υπάρξει μια ελευθερία σε οποιαδήποτε κεφαλαιοστρεφή δραστηριότητα, με ελάχιστη ως μηδενική κρατική παρέμβαση, με περιορισμό των δημοσίων δαπανών κυρίως στην υγεία και την παιδεία, στην κοινωνική πολιτική γενικότερα. Ο κάθε άνθρωπος για τον εαυτό του. Ο νεοφιλελευθερισμός συχνά συνδέεται με τον άναρχο καπιταλισμό και με την (οικονομική) παγκοσμιοποίηση.

Αν προσεγγίσουμε το θέμα ωμά, ο νεοφιλελεύθερος αδιαφορεί για την κοινωνική ανισότητα και αδικία που μπορεί να προκληθεί από την πλήρη απελευθέρωση του κεφαλαίου, των αγαθών και των υπηρεσιών και από την ελαχιστοποίηση ή και κατάργηση οποιασδήποτε κρατικής παρέμβασης για ρύθμιση του οικονομικού καθεστώτος.  Η ουσιαστική διαφορά με τον Φιλελεύθερο είναι ότι πρόκειται για έναν τύπο που είναι κατά βάση συντηρητικός. Αντιτίθεται στα συλλογικά συνδικαλιστικά όργανα και σε οτιδήποτε μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην οικονομική ανάπτυξη. Ηροστρατική οικονομική ανάπτυξη δηλαδή, ανάπτυξη με κάθε κόστος. Πυρήνας του νεοφιλελευθερισμού είναι η ελευθερία (οικονομική).

Ένα καλό σημείο για να το δείτε και πιο αναλυτικά είναι η Βικιπαίδεια στο κεφάλαιο Νεοφιλελευθερισμός.


ΤΕΛΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΙΔΙΟ;
Για τα κοινά σημεία των δύο λέει επιγραμματικά (πιο αναλυτικά εδώ) ο Παύλος Σούρλας, Καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών :

[...] υπάρχει ακόμη ένας σημαντικός πυρήνας, αλλά οι διαφορές είναι κατά τα λοιπά σχεδόν αγεφύρωτες. Ο κοινός πυρήνας συνίσταται σε δύο βασικά σημεία:

1. Πρώτον, κοινή είναι κατάφαση του συνταγματικού κράτους και των βασικών θεσμών του (αν και οι νεοφιλελεύθεροι δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στο κράτος δικαίου από ό,τι στη δημοκρατία, ενώ οι φιλελεύθεροι-οπαδοί της ισότητας θεωρούν τα δύο ένα αδιάσπαστο σύνολο, σε συνδυασμό και με το κράτος πρόνοιας)

1. Δεύτερον, κοινή είναι και η θέση ότι ο καθένας πρέπει να είναι ελεύθερος να διαμορφώνει τη ζωή του σύμφωνα με τις δικές του ηθικές αξίες, τις δικές του αντιλήψεις για το αγαθό, ότι επομένως το κράτος πρέπει να παραμένει ουδέτερο απέναντι σε αυτές τις αντιλήψεις και να μη διαφοροποιεί τους πολίτες ανάλογα με το σύστημα αξιών που ασπάζονται (αν και οι νεοφιλελεύθεροι, αντίθετα προς τους φιλελεύθερους-οπαδούς της ισότητας, δεν ξεχωρίζουν καθόλου τις αντιλήψεις για το αγαθό από τις εκτιμήσεις για το οικονομικό συμφέρον, απέναντι στις οποίες αξιώνουν επίσης την πλήρη απουσία κρατικής παρέμβασης).

Τέλος, μια ιδεολογική σύγκριση των δύο συστημάτων σε πινακάκι:

ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ	ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ
η ελευθερία των ατόμων (και κατ’ επέκταση των επιχειρηματιών και των επιχειρήσεων, δηλαδή εν γένει της αγοράς) τίθεται ως απαραβίαστος όρος που η επίτευξή του δεν συμβαδίζει απαραίτητα με την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη	η ελευθερία συνεπάγεται την ανύψωση του δικαιώματος στην ατομική ιδιοκτησία, εντούτοις διασφαλίζεται ο σεβασμός στην ελευθερία του άλλου καθώς και τίθενται οι βάσεις για την οικοδόμηση της αρχής της κοινωνικής δικαιοσύνης.
η επιδίωξη της οικονομικής ανάπτυξης ανυψώνει το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας ως το υπέρτατο δικαίωμα για την εξασφάλιση της ελευθερίας και κατά συνέπεια δεν εξασφαλίζονται οι αρχές του κλασσικού φιλελευθερισμού ως προς τα κοινωνικά δικαιώματα.	Η κοινωνία στον φιλελευθερισμό αποτελείται από ένα σύνολο ατόμων, τα οποία είναι φορείς δικαιωμάτων. Ο κλασσικός φιλελευθερισμός δεν δημιουργεί ένα σχήμα λόγου για την κοινωνία, αλλά την εντοπίζει ως ένα σύνολο επιμέρους ατόμων και φορέων δικαιωμάτων. Ως φορέας του δικαιώματος λογίζεται το άτομο, και εξίσου σημαντική είναι η διασφάλιση των ατομικών όσο και των κοινωνικών δικαιωμάτων.
το οικονομικό επιχείρημα συμπορεύεται με το κοινωνικό. Η ανάπτυξης της ελεύθερης και αυτορρυθμιζόμενης αγοράς γίνεται έτσι το μέσο για την κοινωνική ανάπτυξη και είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής οργάνωσης.	H οικονομία δεν υπεισέρχεται στην επιχειρηματολογία του κλασσικού φιλελευθερισμού ως ένα αυτόνομο σύστημα με δικούς του εσωτερικούς μηχανισμούς.
	έχει ως ύψιστη ιδέα αυτήν της ελευθερίας του ατόμου, η οποία εξασφαλίζεται μέσω των αρχών της συνταγματικής δημοκρατικής διακυβέρνησης και της ατομικής ιδιοκτησίας.
εγγενώς αντιδραστική στάση προς την οργάνωση του μεταπολεμικού πολιτικού και οικονομικού συστήματος.	η άσκηση της πολιτικής εξουσίας δεν αποτελεί τροχοπέδη στην επιδίωξη της ελευθερίας του ατόμου, αλλά στοιχείο που είναι απαραίτητο για την προσπάθεια της επίτευξής της
η καταπίεση και υποδαύλιση της ελευθερίας του ατόμου εντοπίζεται στις γραφειοκρατικές αγκιστρώσεις του σύγχρονου κράτους και επιχειρείται η προσπάθεια μείωσης του έντονου παρεμβατισμού του στην ατομική πρωτοβουλία.	η αποτίναξη των μοναρχικών και απολυταρχικών ζυγών ήταν το απαιτούμενο, μέσω της καθιέρωσης της συνταγματικής και κοινοβουλευτικής δημοκρατίας

πηγή www.socialpolicy.org (για το άρθρο κλικ εδώ)

Έτσι απλά και απέριττα θα τελειώσω αυτήν τη μικρή-μικρή ανάλυση. Εδώ μπορείτε να βρείτε μια πολύ λεπτομερέστερη ανάλυση των δύο αυτών ιδεολογικών χώρων.

Να επισημάνω πως προσωπικά στέκομαι στο πλευρό του Φιλελευθερισμού (κλασικού, κοινωνικού, εξισωτικού). Το ότι φτάσαμε σε βαθιά οικονομική κρίση δεν το αποδίδω σε καμία πολιτική ιδεολογία (όλες εξάλλου επιθυμούν το καλό της χώρας). Αντίθετα, το αποδίδω στην ανθρώπινη κακεντρέχεια και αυθαιρεσία, την ανθρώπινη τάση για κερδοσκοπία, την εμμονή και στήριξη πελατειακών συστημάτων διακυβέρνησης και στην ελληνική νοοτροπία του "ας έρθει εκείνη η ώρα και βλέπουμε...".